De arbeidsmarkt is in rap tempo aan het veranderen als gevolg van economische, politieke en technologische ontwikkelingen. Zo heeft de economische crisis van 2008 ertoe geleid dat veel werknemers hun (vaste) baan zijn verloren en is het aandeel werknemers met een tijdelijk contract aanzienlijk toegenomen.
Maar ook werknemers met een vast contract zijn niet zeker van hun baan. Dankzij structurele veranderingen in de aard van werk, toenemende digitalisering en globale concurrentie is ook hun toekomst onvoorspelbaar geworden.
De onvoorspelbaarheid van de toekomst van werk zorgt ervoor dat veel mensen bezorgd zijn over het voortbestaan van hun baan of loopbaan. Dit noemen we werkonzekerheid.
We kennen allemaal wel iemand die onzeker is over het voortbestaan van zijn of haar werk, hebben het zelf wel eens meegemaakt, of zitten er middenin. Dat werkonzekerheid problematisch is voor zowel werknemers als voor organisaties zal daarom geen verrassing zijn. De inzichten hieronder zijn minder bekend, maar des te belangrijker nu werkonzekerheid steeds vaker voorkomt.
1. Werkonzekerheid is net zo stressvol als baanverlies.
De negatieve gevolgen van werkonzekerheid zijn vergelijkbaar met de negatieve gevolgen van baanverlies. Beiden leveren aanzienlijke stress op en kunnen zelfs leiden tot uitputting, burn-out, slaapproblemen en andere gezondheidsklachten.
Onzekerheid over het voortbestaan van je baan is soms zelfs erger dan het verliezen van die baan. Dat bleek bijvoorbeeld uit een onderzoek dat werd uitgevoerd tijdens de val van internetspaarbank IceSave aan het begin van de economische crisis. Organisatiepsychologen onderzochten hoe het ging met de bankmedewerkers die hun baan waren kwijtgeraakt en met bankmedewerkers die hun baan -vooralsnog- konden behouden. De bankmedewerkers die hun baan konden behouden ervaarden veel werkonzekerheid en bleken aanzienlijk meer stress en meer fysieke gezondheidsproblemen te hebben dan bankmedewerkers die hun baan waren kwijtgeraakt.
2. Een vaste baan is geen garantie voor werkzekerheid.
Een vast contract levert niet perse een gevoel van werkzekerheid op. Maar dat geldt ook andersom: een tijdelijk contract, uitzendwerk, of andere flexibele contracten leveren niet perse een gevoel van onzekerheid op.
Werkzekerheid ontstaat namelijk niet alleen uit een contract. Sterker nog, in dezelfde onzekere situatie ervaren mensen vaak in verschillende mate onzekerheid. Dat komt omdat het gevoel van werkonzekerheid ontstaat uit een combinatie van omgevingsfactoren (zoals contract, reorganisatie en digitalisering) en individuele factoren (zoals persoonlijkheid, leeftijd en gedrag). Tezamen bepalen deze factoren het gevoel van werkonzekerheid. En dat gevoel bepaalt vervolgens of mensen stress en andere negatieve gevolgen ondervinden van hun onzekere werksituatie.
3. Je hebt zelf invloed op je werkzekerheid.
Niet iedereen lijkt evenveel last te hebben van de toenemende onzekerheid op de arbeidsmarkt. Je hoort wel eens dat dat komt omdat mensen verschillen in hun behoefte aan zekerheid: jonge mensen zijn niet op zoek naar zekerheid, ‘millenials’ zijn niet anders gewend, of zzp’ers kunnen makkelijker zonder zekerheid. Dat mensen verschillen in hun behoefte aan zekerheid is echter een fabeltje. Zekerheid is een menselijke basisbehoefte, waar iedereen baat bij heeft. Ook ‘millennials’ en zzp’ers.
Hoe kan het dan dat zij toch beter om kunnen gaan met onzekerheid? Dat is omdat zij hun gevoel van werkzekerheid uit andere dingen halen: vooruit denken, een goed netwerk, alvast vaardigheden ontwikkelen die zij later misschien nodig hebben. We noemen dat ‘proactief loopbaangedrag’. Ons onderzoek laat zien dat proactieve werknemers meer werkzekerheid ervaren dan minder proactieve werknemers. Zelfs wanneer zij te maken hebben met precies dezelfde onzekere werksituatie, zoals een tijdelijk contract dat bijna afloopt.
Met andere woorden, door proactief bezig te zijn met je loopbaan, kun je voor jezelf meer werkzekerheid creëren.